سازمان و مدیریت در اموزش و پروش

خلا صه کتاب سازمان و مدیریت در آموزش و پرورش فصل اول و فصل دوم و فصل سوم

جامعه سازمانی

جامعه امروز یک جامعه سازمانی است.

- در سازمانی به نام زایشگاه به دنیا می آییم.

- در سازمان آموزش و پرورش درس می خوانیم.

- در سازمانها و نهادهای دولتی، صنعتی یا تجاری یا آموزشی مشغول به کار می شویم.

- - ....................

- - در طول زندگی با سازمانهای مختلف سر و کار داریم.

- - سازمان بهشت زهرا مسئولیت پایانی این دنیا را دارد.

دو ویژگی عمده سازمانها

انسانها برای رفع نیازهای مشترک با یکدیگر همکاری کرده اند.

بدین ترتیب:

1) الگوی روابط اجتماعی 2) باورها و جهت گیری های مشترک بوجود می آید که اصطلاحا سازمان اجتماعی نامیده می شود بوجود می آید.

(بلا و اسکات 1962)

 

- - روابط اجتماعی باعث تشکل افراد به صورت گروه یا سازمان می شود.

- - باورها و جهت گیری های مشترک باعث وحدت اعضای گروه می شود.

 

اندازه سازمانها

- بعضی سازمانها کوچک و ساده هستند.

مانند شرکتهای خصوصی یا انجمن های دانشجویی

 

- بعضی سازمانها بزرگ و پیچیده هستند.

- مانند سازمان تامین اجتماعی، دانشگاه ها و ...

 

- هدفها و خدماتی که سازمانها انجام می دهند بسیار دشوارتر و پیچیده تر از آن است که توسط یک فرد یا گروه کوچک انجام شود.

ضرورت آگاهی از دانش سازمانی

با توجه به اینکه ما در سازمانهای مختلف فعالیت کرده ایم و اکنون در سازمانی به نام آموزش و پرورش مشغول به تحصیل و تدریس هستیم

بدون اطلاعات از دانش سازمان نمی توانیم به خوبی از همکاری مشترک افراد و دستگاه های دیگر بهره بگیریم. و قادر نخواهیم بود دستگاه های گوناگون را در انجام رسالتها و مسئولیتهایی که بر عهده دارند به نحو شایسته ای مدد رسانیم.

عناصر و ویژگی های مشترک سازمانها

1) سازمانها دارای هدف یا اهدافی هستند و برای دستیابی به آن اهداف معین بوجود آمده اند.

2) سازمانها از ترکیب اجتماعی افرادی که بطور گروهی کار می کنند تشکیل می شود.

3) فعالیت سازمانها استمرار زمانی دارد.

4) فعالیت سازمانها از طریق تفکیک وظائف از روی برنامه، و با استفاده از دانش و فن و ابزار انجام می شود.

5) سازمانها واحدهای یکپارچه و یگانه ای از فعالیتهای منظم و هماهنگ و منطقی هستند.

تعاریف سازمان

1) سازمان عبارت است از کوشش جمعی و عمدی عده ای از افراد برای رسیدن به هدف مشترک

2) سازمان مکانیزمی است که فعالیت مدیریت در آن جریان دارد.

3) سازمان جهت همکاری مشترک افراد برای انجام مقاصد مشترک بوجود آمده است.

4) سازمان واحدی طرح ریزی شده است و دارای تشکل عمدی برای رسیدن به هدفهای مشترک است.

تعریف سازمان

به هماهنگی معقول تعدادی از افراد که برای تحقق هدف یا منظور مشترکی از طریق تقسیم وظایف و برقراری روابط منظم و منطقی بطور مستمر فعالیت می کنند سازمان گفته می شود.

 

(مشخصه اصلی سازمان فعالیت گروه و الگوی روابط انسانی است. و قالبی است که مدیریت در آن جریان دارد.)

سازمانها رفع نیازهای اساسی جامعه را بر عهده دارند.

خصایص هدفهای اصلی سازمان

1) هدف یا هدفها باید قابلیت تبدیل به رفتار باشند و به صورت گفتاری بیان شوند (با بتوان به صورت عینی آنها را ارزشیابی کرد)

2) هدف سازمان با واقعیتها و توانمندی و مهارتهای اعضای سازمان تناسب داشته باشد.

3) هدف سازمان با امیال، آرزوها و خواسته های طبیعی و مشروع سازمان مغایر نباشد.

 

سازمان رسمی

الف) سازمان رسمی سازمانی است که اهدافی که باید تحقق یابند، ساختار میان افراد، هنجارها و مقررات در آنها به صورت آگاهانه طراحی شده اند تا راهنمایی افراد و فعالیتهای آنها باشد.

ب) سازمانی است که از شکل و ترکیب خاصی برخوردار بوده و از یک سلسله همستبگی ها و روابط بین مشاغل و مقامات سازمانی بر اساس سلسله مراتب سازمانی بوجود آمده است.

مانند سازمانهای دولتی، کارخانه ها، دانشگاه ها و مدارس

 

 

سازمان رسمی معمولا از سه منطقه مدیریت و یک منطقه
اجرایی تشکیل می شود.

 

1) مدیران عالی مقام اداری (در سطح وزیر و معاونان)

2) مدیران اجرایی یا مدیران واسطه (مدیران و معاونان کل و روسای نواحی و ادارات)

3) مدیران سرپرست مانند (مدیران و معاونان مدرسه و راهنمایان تعلیماتی)

4) منطقه عملیاتی (اساتید و معلمان)

 

 

 

منطقه مدیریت اداری

منطقه مدیریت اجرایی

منطقه مدیریت سرپرستی

منطقه اجرایی عملیات

سازمان غیر رسمی

سازمانی است که از برقراری یک سلسله روابط عاطفی که بین اعضای

سازمان حاصل شده بوجود می آید.

- سازمان غیر رسمی معمولا همزمان یا پس از تشکیل سازمان رسمی بوجود می آیند.

- سازمان غیر رسمی در نمودار ظاهری و رسمی سازمان متجلی نمی باشد. ولی در تحقق اهداف افراد و سازمان، رکود یا سرعت بخشیدن به آن اثر دارد.

- - خصایص اصلی سازمان های غیر رسمی را تقسیم کار بر اساس روابط دوستانه، ارضای تمایلات افراد، نبودن سلسله مراتب اداری، بی دوام بودن و ... را می توان بیان کرد.

واحدهای صفی و ستادی

وظیفه واحدهای ستادی بیان کننده تقسیم کار بر اساس تخصص و ایجاد واحدهای تخصصی است. این افراد وظایف مشورتی و کمکی را بر عهده دارند. (برنامه ریزان – نقش پشتیبانی و ارائه پیشنهاد)

 

واحدهای صفی مامور اجرای کلیه عملیاتی هستند که مستقیما منتهی به برآورده شدن اهداف یا اهداف سازمان می شوند و دستورات اجرایی را از طریق خط یاخطوط فرماندهی می گیرند.ژ

(افرادی که مستقیما برای رسیدن به هدف سازمان فعالیت دارند – مجریان برنامه)

اصول 14 گانه سازمان

با وجود دیدگاه های متفاوت در اصل سازمان و مدیریت های گوناگون برای هدایت امور سازمانها و بالا بردن کارایی سازمان رعایت اصول 14 گانه ذکر شد5 مهم و ضروری است و در همه مدیریت ها مورد توافق هستند.

اصول 14 گانه سازمان

1) اصل وحدت هدف

2) اصل وحدت مدیریت

3) اصل تقسیم کار

4) اصل حیطه نظارت

5) اصل نظم و انضباط

6) اصل سلسله مراتب

7) اصل ثبات

8) اصل انعطاف پذیری (قابلیت انعطاف)

9) اصل تصمیم گیری

10) اصل هماهنگی

11) اصل نظارت (کنترل) و ارزشیابی

12) اصل اختیار و مسئولیت

13) اصل مسئولیت مشترک جمعی

14) اصل اولویت منافع اجتماعی

تفاوت اختیار و مسئولیت

اختیار قدرتی است که به فرد سازمانی داده می شود تا اجرای وظایف خاصی را عهده دار شود.

مسئولیت عبارت است از تعهد فرد سازمانی در استفاده از اختیارات برای انجام دادن آن وظایف.

 

مزایای تفویض اختیار:

1) افزایش بازدهی سازمان، آزادی عمل، رضایت خاطر و افزایش روحیه کارکنان

2) تقویت قوه ابتکار و خلاقیت در کارکنان

3) جلوگیری از ضایع شدن وقت مدیران در امور اجرایی

 

1) تفویض اختیار مربوط به اختیارات اجرایی است نه کل اختیارات

2) مسئولیت غیر قابل تفویض است. هنگام تقویض اختیار باید حدود اختیارات و مسئولیت ناشی از تفویض آن به دقت مشخص شود.

3) تفویض اختیار قابل فسخ است.

4) اختیار و مسئولیت تفویض شده باید متناسب و هماهنگ با هم باشند.

دلایل خودداری مدیران از تفویض اختیار

1) عدم آگاهی از نحوه صحیح تفویض اختیار

2) ترس از تزلزل مقام و از دست دادن پست سازمانی به دلیل بروز و نمایش شایستگی های سایر افراد، و گاهی خودخواهی

3) عدم اعتماد به زیر دستان و ترس از ایجاد خلل در کارها

4) ملاحظات سیاسی و سعی در محرمانه نگه داشتن برخی مسائل سازمان

5) از نظر اجتماعی و فرهنگ عامه تمرکز بر عدم تمرکز مرجح است.

دلایل عدم پذیرش اختیار از طرف کارکنان

1) فرار از مسئولیت (عافیت طلبی) (کسب تکلیف در همه موارد از مافوق)

2) عدم اعتماد به نفس و اطمینان خاطر

3) عدم اطلاع و آگاهی از وظایف محوله

4) عدم وجود امکانات و منابع مالی و انسانی لازم برای انجام بهینه کار

5) نبود ضوابط صحیح ارزشیابی از نتایج فعالیتهای کارکنان سازمان (ترس از منفی شدن نتیجه ارزشیابی)

دلایل تهیه نمودار سازمانی

1) آسان گرداندن تفویض ا ختیار از طرف مافوق به علت مشخص بودن حدود وظایف

2) مشخص کردن اختیار و مسئولیت های افراد در سازمان

3) ایجاد تسهیل در آموزش شغلی

4) مشخص کردن موقعیت کارکنان در سازمان اداری

5) روش کردن ارتباطات بین سطوح مختلف سازمانی

انواع نمودار سازمانی: ساده ، نمودار وظایف، نمودار کارگزینی

انواع سازمان

(از نظر بلا و اسکات 1962) با توجه به اینکه چه کسی در درجه اول از وجود سازمان فایده می برد 4 نوع سازمان تعریف کرده اند.

 

انواع سازمان ها

1) سازمان های عمومی:

الف) سازمانهایی هستند که از طرف دولت اداره می شوند. مانند وزارتخانه ها و موسسات دولتی

ب) سازمانهایی که از طرف دولت و با مشارکت مردم اداره می شوند. مانند هلال احمر و موسسات عام المنفعه

 

سازمانهای دولتی دو گونه اند.

الف) وزارتخانه ها و سازمانهایی که صرفا حاکمیت دولت را اعمال می کنند. مانند وزارتخانه های دفاع و امور خارجه

ب) وزارتخانه ها یا سازمانهایی که علاوه بر اعمال سیاستهای دولت، جهت توسعه عوامل آموزشی و فرهنگی و اقتصادی، نقش تصدی گری را نیز بر عهده دارند. مانند وزارت آ.پ. ، وزارت نیرو

2) سازمان های خصوصی: سازمانهایی که از طرف اشخاص حقیق و حقوقی تاسیس و اداره می شوند. مانند موسسات خصوصی و شرکتها

 

 

انواع سازمانهای دولتی در ایران

1) وزارتخانه: سازمانی است متشکل از چند اداره دولتی، که برای اداره عمومی امر معینی شکل گرفته و زیر نظر وزیر اداره می شود. (مانند وزارت آ.پ. یا صنایع و معادن)

2) موسسه دولتی: واحد سازمانی مشخصی است که طبق قانون ایجاد و توسط دولت اداره می شود. (سازمان پژوهش و برنامه ریزی، نهضت سواد آموزی و ...) موسس دولتی مستقل زیر نظر عالی ترین مقام کشور (رئیس مجمور) اداره می شود و وظایف آن با سایر وزارتخانه ها وابستگی ندارد. مانند سازمان انرژی اتمی و حفاظت محیط زیست.

موسس دولتی وابسته بخشی از وظایف یک وزارتخانه را انجام می دهد و در عین حالی که دارای استقلال مالی و اداری است، تحت نظر وزیر مربوطه اداره می شود. مانند سازمان نوسازی و توسعه و تجهیز مدارس، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی

3) شرکتهای دولتی: واحد سازمانی مشخصی است که با اجازه قانون به صورت شرکت ایجاد می شود و بیش از پنجاه درصد از سرمایه و یا سهام آن متعلق به دولت می باشد. (شرکت نفت، شیلات، مخابرات و ...)

4) سازمانهای تابعه: این سازمانها جهت انجام امور خاصی تاسیس می گردند و فاقد استقلال مالی هستند و بودجه آنها در بودجه وزارتخانه، یا سازمان مستقل مربوط منظور می گردد. (اداره کل امور اداری، دفتر آموزش عمومی)

تشکیلات وزارتخانه ها

در رأس هر وزارتخانه وزیر قرار دارد و اهداف و وظایف آن را مجلس ابلاغ می کند. تشکیلاتت هر وزارتخانه معمولا توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور که زیر نظر ریاست جمهور اداره می شود معین می شود. تشکیلات هر وزارتخانه از قرار زیر است.

1) معاونت: عالی ترین سطح در تشکیلات اجرایی است و شامل معاونتهای اصلی و پشتیبانی می شود. (معاونت های آموزشی، مالی، تربیت بدنی و ...)

2) اداره کل: انجام یک یا چند فعالیت متجانس (امور اجرایی) از یک یا چند وظیفه عمده سازمانی را بر عهده دارد. مدیر کل توسط مقام وزارت منظور می شود. و اداره کل حداقل دارای 4 اداره است.

3) دفتر: واحدی است که انجام یک یا چندفعالیت متجانس را در جهت اهداف اصلی وعمده سازمان بر عهده دارد. نیازمند سطح کارشناسی است.

4) مدیریت: سطح سازمانی است که انجام یک یا چند فعالیت را در جهت وظایف عمده سازمان انجام می دهد. حداقل دارای 3 اداره و گروه است.

5) مرکز: واحد عمده سازمانی است که انجام امور مربوط آموزشی و فرهنگی، مطالعاتی و اجتماعی را بر عهده دارد. (حجم آن کمتر از اداره کل نیست و فعالیتهای متنوعی را با استقلال عمل بیشتری انجام دمی دهد.)

6) اداره: واحد اداره شونده زیر نظر اداره کل یا مدیریت است و فعالیتهای ?